Szkoła ponadgimnazjalna
Historia
Klasa 1
Autor: Paweł Cichocki
Temat : Polska pod dwiema okupacjami – zbrodnia katyńska
Co powinieneś wiedzieć po tej lekcji:
- będę potrafił wymienić rodzaje represji, jakim zostali poddani Polacy zamieszkujący Kresy Wschodnie II Rzeczypospolitej, którzy w latach 1939–1941 przebywali pod okupacją sowiecką
- poznam losy polskich oficerów, którzy w toku trwania kampanii wrześniowej dostali się na Wschodzie do niewoli sowieckiej; wyjaśnię przyczyny, dla których oficerowie ci zostali wymordowani przez NKWD
- będę potrafił zlokalizować na mapie politycznej Europy: Kozielsk, Starobielsk, Ostaszków, Katyń, Twer, Charków, Miednoje, Kuropaty i Bykownię
- poznam biografie osób, których działania przyczyniły się do ujawnienia prawdy o zbrodni katyńskiej.
Wstęp
Końcowym akordem wojny obronnej Polski była kapitulacja pod Kockiem Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, dowodzonej przez gen. Franciszka Kleeberga. Wydarzenie to miało miejsce 6 października 1939 r. Nieco wcześniej, bo 28 września 1939 r., III Rzesza i ZSRR podpisały ze sobą traktat o granicach, w którym niemiecka strefa wpływów w Polsce została przesunięta do linii Bugu i Sanu. W zamian za to w stan posiadania Sowietów miała przejść Litwa.
Polscy żołnierze, którzy po zakończeniu kampanii znajdowali się na wschód od wytyczonej granicy, dostali się do niewoli sowieckiej. Formalnie jednak władze II Rzeczypospolitej nie wypowiedziały wojny państwu Stalina, a sam dyktator ZSRR, jak też i jego najbliższe otoczenie, mówili w oficjalnej propagandzie jedynie o „wkroczeniu” i wzięciu w ochronę bratnich narodów Białorusinów i Ukraińców. Sytuacja była więc co najmniej dziwna, dopiero z czasem – sowieckie organy bezpieczeństwa zmieniły określenie „uwięzieni” na „internowani” i zaczęły zwalniać do domów szeregowych żołnierzy. W niewoli nadal przebywała jednak grupa ok. 10 tys. oficerów.
Obejrzyj krótki film, który opowie o dalszych losach oficerów i wprowadzi Ciebie w tematykę zbrodni katyńskiej. Następnie w zeszycie przedmiotowym lub na kartce odpowiedz na załączone do filmu pytania.
Uwaga! Zapamiętaj, że określenie zbrodnia katyńska dotyczy nie tylko samego Katynia jako miejsca zbrodni, lecz również szeregu innych punktów na terenie dawnego ZSRR, w których zabijano Polaków na skutek uchwały Biura Politycznego KC WKP (b) z dnia 5 marca 1940 r.
Zadanie 1.
Wymień zawody, które wykonywali w cywilu oficerowie rezerwy wzięci do niewoli przez Armię Czerwoną we wrześniu 1939 r.
Zadanie 2.
Czy polscy oficerowie z obozów w Ostaszkowie, Starobielsku i Kozielsku stanowili dla sowieckich władz realne zagrożenie?
Zadanie 3.
Z poprzedniej lekcji posiadasz zapewne wystarczającą wiedzę na temat tego, jak wyglądało życie Polaków na obszarach zajętych przez Niemców w czasie II wojny światowej. Spróbuj więc w formie tabelarycznej zestawić i porównać ze sobą dwie okupacje – sowiecką i niemiecką.
W 1941 r. na rozkaz gen. Władysława Andersa polskich oficerów w ZSRR bezskutecznie poszukiwał Józef Czapski, przed wojną malarz oraz pisarz. Przyjrzyj się poniższej infografice, w której przedstawiono najważniejsze wydarzenia z jego życiorysu, a następnie zapoznaj się z udostępnionymi przez portal Polskiego Radia fragmentami wspomnień artysty – dotyczącymi poszukiwań „zaginionych” kolegów.
Józef Czapski: „Tylko Anders wierzył, że Sowieci są zdolni nawet zabijać jeńców„
Zadanie 4.
Stwórz własną infografikę w programie Canva, w której zawrzesz od 3 do 5 informacji na temat jednej z poniższych postaci. Najedź kursorem na wybrane przez siebie nazwisko, a zostaniesz przekierowany do strony z artykułem. Wykorzystaj wiadomości w nim zawarte.
Grafika może również dotyczyć samej zbrodni katyńskiej lub być skróconym biogramem jednego z oficerów, który był więźniem Kozielska, Starobielska lub Ostaszkowa i został zabity przez NKWD w kwietniu 1940 r. Inspiracją dla Twojej pracy mogą być infografiki dotyczące zbrodni katyńskiej zamieszczone w portalu Dzieje.pl:
Link do programu z ustawieniem na szablon infografiki.
Uwaga! Pamiętaj, że w programie należy się najpierw zarejestrować poprzez podanie swojego adresu mailowego.
Sprawa kaźni polskich oficerów na Wschodzie stała się niewygodna dla wielu osób już w chwili pierwszej ekshumacji dokonanej przez Niemców w maju 1943 r. Wysłuchaj wstrząsających relacji pisarza i publicysty Józefa Mackiewicza, który na niemieckie zaproszenie oraz za zgodą polskich władz był obserwatorem prac archeologiczno-ekshumacyjnych prowadzonych w Katyniu.
Prawda o zbrodni katyńskiej zaczęła wychodzić na światło dzienne wraz z końcem lat 80. XX wieku i powolnym demontażem systemu komunistycznego w Polsce. Po upadku ZSRR, w 1992 r. prezydent Rosji Borys Jelcyn przekazał prezydentowi Polski Lechowi Wałęsie uwierzytelnione kopie dokumentów z 5 marca 1940 r., przyznając tym samym, że za śmierć polskich oficerów odpowiadały władze sowieckie na najwyższym szczeblu kierowniczym. Wcześniej jednak w Piatichatkach pod Charkowem i Miednoje przeprowadzono ekshumacje.
Obejrzyj odcinek Polskiej Kroniki Filmowej. Ukazane w nim zostały m.in. zdjęcia z prac prowadzonych latem 1991 r. przez polsko-sowiecką ekipę śledczo–ekshumacyjną.
Polska Kronika Filmowa nr 38/1991
Polska Kronika Filmowa była emitowanym w latach 1944–1994 cotygodniowym magazynem filmowym, realizowanym przez warszawską Wytwórnię Filmów Fabularnych. Kroniki wyświetlano w kinach przed rozpoczęciem seansów. Na poszczególne odcinki składały się zaś materiały informujące o najważniejszych wydarzeniach w kraju. Władze komunistyczne chętnie wykorzystywały w swojej propagandzie taką formułę docierania do ludzi. W związku z czym nie zawsze reportaże, z których składała się kronika, pokazywały prawdę.
Paradoksem jest więc fakt, że magazyn służący wcześniej agitacji i indoktrynacji społeczeństwa, na początku lat 90. opowiedział ze szczegółami o zbrodni katyńskiej. Jak już pewnie się domyślasz było to możliwe dzięki przemianom politycznym w Polsce, które odsunęły od władzy komunistów i wpłynęły na przekaz medialny.
Zadanie 5.
Jak myślisz, czemu w okresie trwania PRL nie można było mówić prawdy o Katyniu?
Sprawdźmy teraz Twoją wiedzę z całego tematu. Jeżeli czujesz, że jest ona nadal niewystarczająca, możesz skorzystać z prezentacji, która posłużyła mi do omówienia tematu i powtórzyć sobie podstawowe fakty. Znajdziesz ją tutaj: Polska pod dwiema okupacjami – zbrodnia katyńska
Zadanie 6.
Jesteś już gotowy? Zapraszam do rozwiązania krzyżówki na temat zbrodni katyńskiej.
Zbrodnia katyńska – krzyżówka
Zależy Ci na utrwaleniu zdobytej wiedzy lub jej poszerzeniu? Polecam odwiedzenie Muzeum Katyńskiego w Warszawie lub wzięcie udziału w przeglądzie filmowym „Echa Katynia”, który odbywa się w kwietniu każdego roku w wielu polskich miastach. Poniżej jeden z dokumentów, które były wyświetlane w ubiegłych latach na przeglądzie: Katyń. Historia wciąż żywa
W przestrzeni wirtualnej możesz również zapoznać się z licznymi relacjami świadków historii, m.in. na profilu YouTube.pl „Świadkowie epoki” Instytutu Pileckiego.
Realizacja podstawy programowej
Dział: Ziemie polskie pod dwiema okupacjami.
Uczeń porównuje cele i metody polityki niemieckiej i radzieckiej w okupowanej Polsce.
Zagadnienie szczegółowe:
uczeń wymienia rodzaje represji, jakim było poddawane polskie społeczeństwo pod okupacją sowiecką, opowiada o losach polskich oficerów przetrzymywanych przez Sowietów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, porównuje życie Polaków pod okupacją niemiecką i sowiecką, zna podstawowe fakty z życiorysów Józefa Czapskiego, Stanisława Swianiewicza, Józefa Mackiewicza i Zdzisława Peszkowskiego, lokalizuje na mapie Europy Kozielsk, Starobielsk, Ostaszków, Katyń, Twer, Charków, Miednoje, Kuropaty i Bykownię.
Zawartość:
film edukacyjny, kronika filmowa, prezentacja multimedialna, krzyżówka, linki do relacji świadków historii.
Przygotowane na licencji CC-BY-NC-ND
