Szkoła ponadgimnazjalna
klas 2,3
autorka: Katarzyna Włodkowska
Temat: Motyw miasta w wybranych tekstach kultury.
Po tej lekcji dowiesz się:
Jaką funkcję pełni motyw miasta w wybranych tekstach kultury?
Poznasz opisy miast ukazanych w „Lalce” B. Prusa, „Dżumie” A. Camusa i „Zbrodni i karze” F. Dostojewskiego oraz w filmie pt. „Joker”.
Motyw miasta jest niezwykle popularny w tekstach kultury. Zazwyczaj występuje w opozycji do toposu wsi. Miasto bywa ukazywane jako przestrzeń demoniczna, która wpływa destrukcyjne na osobowość człowieka. Człowiek w jego murach ma często poczucie anonimowości, czuje się samotny. W dużych aglomeracjach bohaterowie są ukazywani jako ofiary rozwoju cywilizacyjnego. Miasto bywa stymulatorem oraz współreżyserem akcji wielu utworów. Moim zdaniem miasto determinuje życie jego mieszkańców.
Pisząc o motywie miasta, nie sposób nie odnieść się do Oranu, miasta opisanego w „Dżumie” Alberta Camusa. Chociaż leży nad zatoką, jest usytuowane do niej tyłem. Na pierwszy rzut oka Oran jest zwykłym miastem, dość brzydkim, pozbawionym drzew, ogrodów i ptaków. Nazwane jest miastem nijakim, pozbawionym wyrazistości i wyjątkowości. Zmiana pór roku dokonuje się niemalże niezauważalnie. Pięknie jest tu jedynie zimą. Narrator zaznacza, że aby poznać miasto, trzeba dociec, jak się w nim pracuje, kocha i umiera: „W naszym małym mieście, może za przyczyną klimatu wszystko robi się razem, z miną jednako szaleńczą i nieobecną.” Ludzie nudzą się, nie mają pomysłu jak spędzać czas, starają się nabrać przyzwyczajeń. Głównym zajęciem jest praca, a wartością dla nich istotną – pieniądze. Mają również upodobania do prostych przyjemności. W wolnym czasie (w sobotę i niedzielę) chodzą do kina i kąpią się w morzu. Czasami spotykają się w kawiarniach lub przesiadują na balkonach. Mieszkańcy Oranu nie mają wątpliwości ani refleksji dotyczących ich stylu życia.
Interesujący obraz miasta pojawia się również w powieści Dostojewskiego pt. ”Zbrodnia i kara”. Petersburg w „Zbrodni i karze” to miejsce brudne, zatłoczone i pogrążone w nędzy. Autor celowo rezygnuje z opisów fasadowo-reprezentacyjnych przestrzeni stolicy, aby wyeksponować przygnębiającą atmosferę miasta. Miasto jawi się jakby stworzone do zbrodni: szare i okrutne, zapełniają je szynki, traktiernie, domy publiczne, spelunki, podrzędne hoteliki, posterunki policji. Dostojewski stosuje zbliżenia, drobiazgowe opisy przestrzeni, aby wyeksponować narastający dramat mieszkańców. Są to ludzie wykorzenieni, samotni, pozbawieni oparcia oraz rodziny. Życie traktują jak brutalną walkę o byt. Miasto ich zniewala, determinuje ich postępowanie, więzi. Ludzie gubią się w jego labiryntowej przestrzeni.
W Petersburgu przygnębiające są nie tylko opisy ulic, ale również mieszkania bohaterów. Są pozbawione intymności, jak mieszkanie Marmieładowa, czy klaustrofobiczne, jak izba wynajmowana przez Raskolnikowa. Pokój bohatera był niski, tapeta odpadała ze ścian. Okno było małe i brudne, przez co nastrój przygnębienia był jeszcze spotęgowany. Nieliczne meble i nieczytane od dawna książki pokryte były grubą warstwą kurzu. O destrukcyjnym wpływie przestrzeni na bohatera świadczą słowa matki Rodiona: „Jakie masz liche mieszkanie Rodia, istna trumna (…). Jestem przekonana, że mieszkanie jest w połowie winne temu, że wpadłeś w melancholię”. Rodion ze wstrętem myśli o swoim pokoju: „przecież to tam, w tym kącie, wylęgło się tamo i dojrzewało już przeszło miesiąc”.
Miastem zróżnicowanym społecznie jest Warszawa przedstawiona w powieści B. Prusa pt. „Lalka”.
Zgodnie z realistyczną konwencją Prus starał się wiernie oddać topografię XIX wiecznej Warszawy. Każde wydarzenie zostało osadzone w realiach stolicy. Dowiadujemy się, że sklep Wokulskiego i mieszkanie Rzeckiego znajdują się na Krakowskim Przedmieściu, Łęccy mieszkają przy Alejach Ujazdowskich i chętnie odwiedzają Teatr Wielki. W Warszawie, jak w soczewce, ogniskują się problemy społeczeństwa. Obok świata arystokratycznego współistnieje świat niedostatku i upadku, czego dowodem jest opis Powiśla. Prus ukazuje tragiczne warunki życia biedoty, szerzące się choroby, przestępczość i prostytucję. Powieściowa Warszawa jest miastem zróżnicowanym, ukazującym panoramę społeczną.
Niezwykłe interesująca wizja miasta pojawia się w filmie pt.”Joker”. Akcja filmu rozgrywa się w latach 80. Dwudziestego wieku w Gotham city. To dystopijne miasto wpływa na mieszkańców, ukazane jest jako przestrzeń prowokująca do zbrodni, przestępstw, w której nie ma miejsca na miłość. Główny bohater doświadcza ogromnej samotności, boryka się z odrzuceniem i frustracją. „Zawarliśmy kilka elementów z kanonu i osadziliśmy historię w zepsutym Gotham City około roku 1981, bo to cofa nas do tego okresu, a jednocześnie oddala od świata komiksowego, który znamy dziś tak dobrze z filmów” — tłumaczy reżyser. „Joker” zabiera widzów w mroczne zaułki Gotham City oraz umysłu głównego bohatera.
Motyw miasta podejmowany jest przez twórców niemalże każdej epoki literackiej. Przestrzeń stawała się często pretekstem do refleksji na temat człowieka, jego kondycji i relacji międzyludzkich. Bez wątpienia miasto wpływa na decyzje bohaterów i często determinuje ich wybory.
Poniżej znajduje się interaktywna prezentacja, która pozwoli Tobie poszerzyć wiedzę na temat motywu miasta.
Dla nauczyciela
Realizacja podstawy programowej:
- Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów.
- Rozumienie historii literatury i dziejów kultury jako procesu, a także dostrzeganie roli czynników wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na ten proces.
- wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
- rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
- porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
Przygotowane na licencji CC-BY-NC-ND
